Ung thư là gì? Tổng quan về ung thư và cơ chế gây bệnh

Ung thư là gì?

Ung thư là một nhóm bệnh lý nguy hiểm xảy ra khi các tế bào trong cơ thể tăng sinh mất kiểm soát, hình thành khối u và có thể lan sang các cơ quan khác. Quá trình này làm rối loạn hoạt động bình thường của cơ thể, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và có thể gây tử vong nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn cầu, với hàng triệu ca mắc mới mỗi năm. Việc hiểu rõ về ung thư, nguyên nhân gây bệnh và các phương pháp điều trị sẽ giúp nâng cao nhận thức và chủ động phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này.

Đặc điểm của tế bào ung thư

Tế bào ung thư có nhiều điểm khác biệt so với tế bào bình thường. Đây chính là lý do khiến bệnh ung thư khó kiểm soát và điều trị:

• Phát triển không kiểm soát: Trong khi tế bào bình thường có chu kỳ sống và chết theo quy luật, tế bào ung thư tiếp tục phân chia không ngừng.
• Tránh né hệ miễn dịch: Các tế bào ung thư có thể đánh lừa hoặc vô hiệu hóa hệ miễn dịch, giúp chúng phát triển mà không bị tấn công.
• Di căn: Ung thư có thể lan từ vị trí ban đầu đến các cơ quan khác thông qua hệ bạch huyết hoặc mạch máu.
• Tạo mạch máu mới: Tế bào ung thư có khả năng kích thích sự phát triển của các mạch máu mới để cung cấp dinh dưỡng, giúp khối u phát triển mạnh hơn.

Sự khác biệt giữa tế bào ung thư và tế bào lành

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây ung thư

Ung thư không phải là một bệnh lý xảy ra ngẫu nhiên mà thường do sự kết hợp của nhiều yếu tố tác động lên tế bào trong thời gian dài. Việc hiểu rõ những nguyên nhân này giúp chúng ta có biện pháp phòng tránh và giảm nguy cơ mắc bệnh.

Nguyên nhân chính gây ung thư

• Đột biến gen: là nguyên nhân cốt lõi khiến tế bào trở nên bất thường và phát triển không kiểm soát, hình thành khối u. Những đột biến này có thể xảy ra do tác động từ môi trường hoặc xuất hiện ngẫu nhiên trong quá trình phân chia tế bào.
• Yếu tố di truyền: cũng đóng vai trò trong một số trường hợp ung thư. Khoảng 5-10% bệnh nhân ung thư có mang đột biến gen di truyền, làm tăng nguy cơ mắc bệnh từ khi sinh ra. Ví dụ, đột biến gen BRCA1, BRCA2 liên quan đến ung thư vú và buồng trứng, trong khi Hội chứng Lynch làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.
• Tác nhân môi trường: như tiếp xúc với hóa chất độc hại (benzene, formaldehyde), khói bụi ô nhiễm hoặc bức xạ có thể gây tổn thương DNA của tế bào, từ đó kích thích sự phát triển của ung thư.
• Nhiễm virus và vi khuẩn cũng là một yếu tố quan trọng. Virus HPV có liên quan đến ung thư cổ tử cung, trong khi virus viêm gan B, C là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan. Một số loại vi khuẩn như HP cũng có thể làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư

Ngoài những nguyên nhân trực tiếp, một số thói quen và điều kiện sống có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Hút thuốc lá là nguyên nhân chính gây ung thư phổi và nhiều loại ung thư khác như ung thư miệng, thanh quản, bàng quang. Khói thuốc chứa hàng trăm chất độc hại có thể làm tổn thương DNA của tế bào.
• Uống rượu bia làm tăng nguy cơ ung thư gan, dạ dày và thực quản do cồn có thể gây viêm và tổn thương mô trong thời gian dài.
• Béo phì và chế độ ăn uống kém khoa học có thể làm mất cân bằng nội tiết và gây viêm nhiễm mạn tính, làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng, ung thư vú. Một chế độ ăn ít rau xanh, nhiều thực phẩm chế biến sẵn cũng góp phần làm tăng nguy cơ ung thư.
• Thiếu vận động có liên quan đến nguy cơ mắc ung thư vú, đại trực tràng do ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất và khả năng miễn dịch của cơ thể.
• Tiếp xúc với bức xạ từ tia UV trong ánh nắng mặt trời có thể gây ung thư da, trong khi bức xạ từ các thiết bị y tế như CT, X-quang nếu lạm dụng cũng có thể làm tăng nguy cơ ung thư.

Nhận thức rõ những yếu tố nguy cơ này giúp chúng ta chủ động thay đổi lối sống và có các biện pháp bảo vệ sức khỏe, từ đó giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh một cách hiệu quả.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ gây ung thư

Những hiểu lầm phổ biến về ung thư

Có rất nhiều thông tin sai lệch về ung thư, khiến nhiều người lo lắng không cần thiết hoặc áp dụng những biện pháp điều trị không khoa học. Dưới đây là một số quan niệm sai lầm phổ biến:

• “Ung thư là không thể chữa khỏi” → Một số loại ung thư nếu phát hiện sớm có thể được chữa khỏi hoàn toàn, như ung thư tuyến giáp, ung thư vú giai đoạn đầu.
• “Ung thư là bệnh di truyền, không thể phòng ngừa” → Chỉ khoảng 5-10% ung thư do di truyền, phần lớn ung thư có thể phòng ngừa bằng lối sống lành mạnh.
• “Ăn thực phẩm kiềm có thể tiêu diệt tế bào ung thư” → Không có bằng chứng khoa học nào chứng minh điều này. Cơ thể có cơ chế tự cân bằng pH, không thể thay đổi chỉ bằng thực phẩm.
• “Ung thư có thể lây từ người sang người” → Ung thư không lây nhiễm như virus hay vi khuẩn, nhưng một số tác nhân gây ung thư (HPV, viêm gan B, C) có thể lây qua tiếp xúc.

Việc nhận diện đúng thông tin sẽ giúp người bệnh có cái nhìn chính xác về ung thư và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Xu hướng điều trị ung thư hiện nay

Y học hiện đại đang đạt được nhiều bước tiến quan trọng trong điều trị ung thư, giúp cải thiện đáng kể tiên lượng và kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân. Nhiều phương pháp mới đang được nghiên cứu và ứng dụng, mang lại hy vọng lớn hơn trong cuộc chiến chống lại căn bệnh này.

• Liệu pháp miễn dịch (Immunotherapy) giúp hệ miễn dịch tự nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư thay vì chỉ dựa vào thuốc hay xạ trị. Các loại thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch như PD-1, PD-L1 đã cho thấy hiệu quả tích cực trong điều trị ung thư phổi, ung thư hắc tố và nhiều loại ung thư khác.
• Liệu pháp tế bào CAR-T là một bước đột phá trong điều trị ung thư máu. Tế bào miễn dịch của bệnh nhân được thu thập, chỉnh sửa gen để nhận diện và tiêu diệt ung thư, sau đó truyền lại vào cơ thể. Phương pháp này đã giúp nhiều bệnh nhân mắc ung thư máu giai đoạn cuối có cơ hội thuyên giảm lâu dài.
• Công nghệ CRISPR mở ra tiềm năng lớn trong điều trị ung thư bằng cách chỉnh sửa gen, loại bỏ hoặc sửa chữa các đột biến gây bệnh. Dù còn trong giai đoạn nghiên cứu, nhưng CRISPR có thể là nền tảng cho các phương pháp điều trị cá nhân hóa trong tương lai.
• Vắc-xin ung thư đang được phát triển để giúp hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư từ sớm, tương tự như cách vắc-xin phòng bệnh truyền nhiễm. Một số thử nghiệm lâm sàng đã cho kết quả khả quan, đặc biệt trong ung thư vú và ung thư phổi.

Bên cạnh những phương pháp tiên tiến, các phương pháp truyền thống như phẫu thuật, hóa trị, xạ trị vẫn đóng vai trò quan trọng và thường được kết hợp để nâng cao hiệu quả điều trị, tùy thuộc vào từng loại ung thư và giai đoạn bệnh.

Phòng ngừa ung thư – Những điều bạn có thể làm ngay hôm nay

Mặc dù ung thư là một bệnh lý phức tạp, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể chủ động giảm nguy cơ mắc bệnh bằng những thay đổi nhỏ trong lối sống hàng ngày.:

• Ăn uống lành mạnh giúp tăng cường đề kháng và bảo vệ tế bào. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đồ nhiều dầu mỡ, đường, muối; thay vào đó, bổ sung rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như nghệ, trà xanh, cà chua…
• Tập thể dục thường xuyên ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp duy trì cân nặng hợp lý, tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ ung thư vú, đại trực tràng và phổi.
• Hạn chế hút thuốc lá và rượu bia để giảm nguy cơ ung thư phổi, gan, dạ dày. Khói thuốc chứa nhiều chất độc hại, còn rượu bia làm tổn thương gan và hệ tiêu hóa.
• Tiêm phòng HPV và viêm gan B giúp bảo vệ khỏi ung thư cổ tử cung và ung thư gan – hai bệnh lý phổ biến có thể phòng ngừa bằng vaccine.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện ung thư từ giai đoạn sớm, nâng cao hiệu quả điều trị. Các xét nghiệm sàng lọc như nội soi, xét nghiệm PAP, chụp nhũ ảnh rất quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Kết luận

Ung thư là một bệnh lý nguy hiểm nhưng không phải là án tử nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Việc trang bị kiến thức đúng, duy trì lối sống lành mạnh và theo dõi sức khỏe định kỳ là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và gia đình trước căn bệnh này.