Tỷ lệ ung thư ở Việt Nam: Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp

Thực trạng tỷ lệ ung thư ở Việt Nam

Ung thư đang trở thành một vấn đề y tế đáng báo động tại Việt Nam, với số ca mắc mới liên tục tăng qua từng năm. Theo báo cáo GLOBOCAN 2020, Việt Nam ghi nhận 182.563 ca mắc ung thư mới và 122.690 ca tử vong do ung thư trong năm 2020. Con số này đã đưa Việt Nam vào nhóm 50 nước có tỷ lệ ung thư cao nhất thế giới.

So sánh với các quốc gia trong khu vực, tỷ lệ ung thư tại Việt Nam đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng. Trong khi đó, tỷ lệ sống sót sau 5 năm của bệnh nhân ung thư tại Việt Nam vẫn còn thấp hơn nhiều so với các nước có nền y tế phát triển như Nhật Bản hay Hàn Quốc. Một trong những nguyên nhân chính là do phần lớn bệnh nhân chỉ phát hiện bệnh khi đã ở giai đoạn muộn, khiến việc điều trị gặp nhiều khó khăn và tốn kém.

Những loại ung thư phổ biến nhất tại Việt Nam

Ung thư có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể, nhưng một số loại ung thư phổ biến hơn tại Việt Nam do thói quen sống, môi trường và di truyền. Hiểu rõ về chúng giúp người bệnh có biện pháp phòng tránh và tầm soát sớm.

Ung thư gan – căn bệnh âm thầm nhưng nguy hiểm

Ung thư gan là loại ung thư phổ biến nhất ở Việt Nam, với số ca mắc mới hằng năm lên tới hơn 26.400 người. Điều đáng lo ngại là ung thư gan thường tiến triển âm thầm, đến khi có triệu chứng rõ ràng thì bệnh đã ở giai đoạn muộn, khiến việc điều trị gặp nhiều khó khăn.

Nguyên nhân chính gây ung thư gan tại Việt Nam gồm:

• Viêm gan B, viêm gan C mãn tính: Hơn 10-15% dân số Việt Nam bị nhiễm viêm gan B, đây là yếu tố nguy cơ cao nhất dẫn đến ung thư gan.
• Uống rượu bia thường xuyên: Việt Nam là một trong những nước có mức tiêu thụ rượu bia cao nhất khu vực, và đây là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan, một bước trung gian dẫn đến ung thư gan.
• Thực phẩm nhiễm nấm mốc chứa aflatoxin: Đây là chất gây ung thư mạnh có trong gạo, ngô, đậu phộng bị mốc.

Những người có tiền sử viêm gan, uống rượu bia thường xuyên hoặc có dấu hiệu mệt mỏi, sụt cân, vàng da nên đi kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm ung thư gan.

Ung thư phổi – mối nguy lớn từ khói thuốc lá và ô nhiễm không khí

Ung thư phổi là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nam giới Việt Nam. Số ca mắc mới mỗi năm lên tới hơn 23.600 trường hợp, trong đó hơn 80% bệnh nhân có liên quan đến thuốc lá.

Các yếu tố nguy cơ ung thư phổi chính:

• Hút thuốc lá: Nam giới Việt Nam có tỷ lệ hút thuốc rất cao (45,3%), trong khi thuốc lá là nguyên nhân gây 90% ca ung thư phổi. Dù là hút trực tiếp hay hít phải khói thuốc thụ động, nguy cơ mắc bệnh vẫn rất lớn.
• Ô nhiễm không khí: Bụi mịn PM2.5 từ khói xe, khói nhà máy có thể đi sâu vào phổi, gây tổn thương tế bào và tăng nguy cơ ung thư. Những thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM thường có chỉ số ô nhiễm không khí cao hơn mức khuyến nghị của WHO.

Ung thư phổi giai đoạn đầu hầu như không có triệu chứng rõ ràng, nhưng nếu xuất hiện các dấu hiệu như ho kéo dài, ho ra máu, khó thở, đau tức ngực không rõ nguyên nhân, người bệnh cần đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Ung thư vú – căn bệnh phổ biến ở phụ nữ nhưng có thể phát hiện sớm

Ung thư vú là loại ung thư thường gặp nhất ở phụ nữ Việt Nam, với hơn 21.500 ca mắc mới mỗi năm. Điểm đáng mừng là nếu được phát hiện sớm, tỷ lệ chữa khỏi có thể lên đến 90%.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc ung thư vú:

• Di truyền và rối loạn nội tiết tố: Phụ nữ có người thân trong gia đình mắc ung thư vú có nguy cơ cao hơn bình thường. Ngoài ra, những người sinh con muộn, không sinh con, mãn kinh muộn cũng có nguy cơ cao hơn do ảnh hưởng của nội tiết tố.
• Lối sống ít vận động, chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều chất béo, ít rau xanh, thiếu vận động có thể làm tăng nguy cơ ung thư vú.

Phụ nữ trên 40 tuổi nên chụp nhũ ảnh mỗi năm để phát hiện sớm ung thư vú. Ngoài ra, nên tự kiểm tra vú tại nhà mỗi tháng để phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như khối u, vú bị biến dạng hoặc tiết dịch bất thường.

Ung thư đại trực tràng – căn bệnh có thể phòng tránh bằng chế độ ăn uống

Ung thư đại trực tràng có xu hướng gia tăng tại Việt Nam, với hơn 16.000 ca mắc mới mỗi năm. Đây là loại ung thư liên quan trực tiếp đến chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Ăn nhiều thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn, ít rau xanh: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ung thư đại trực tràng.
• Ít vận động, béo phì: Lối sống ít vận động làm giảm nhu động ruột, khiến chất thải tồn đọng lâu trong cơ thể, tăng nguy cơ ung thư.
• Tiền sử gia đình: Người có cha mẹ hoặc anh chị em ruột mắc ung thư đại trực tràng có nguy cơ cao hơn bình thường.

Những người trên 50 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh nên nội soi đại tràng định kỳ để phát hiện và loại bỏ polyp trước khi chúng tiến triển thành ung thư.

Những nguyên nhân chính làm tăng tỷ lệ ung thư ở Việt Nam

Ung thư là một căn bệnh phức tạp, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Mặc dù có những yếu tố nguy cơ không thể thay đổi như di truyền, nhưng phần lớn ung thư xuất phát từ thói quen sống, môi trường và chế độ ăn uống. Hiểu rõ những nguyên nhân này sẽ giúp chúng ta có cách phòng ngừa tốt hơn.

Chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt không lành mạnh

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi ung thư, nhưng đáng tiếc là thói quen ăn uống của nhiều người Việt Nam chưa thực sự lành mạnh.

• Ăn quá nhiều thịt đỏ và thực phẩm chế biến sẵn: Các nghiên cứu cho thấy ăn nhiều thịt đỏ có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng lên 18%, trong khi thực phẩm chế biến sẵn (như xúc xích, thịt hun khói) có chứa chất bảo quản nitrat, một chất có thể gây ung thư khi tiêu thụ thường xuyên.
• Thiếu rau xanh và chất xơ: Theo WHO, lượng rau xanh và trái cây cần thiết mỗi ngày là 400g/người, nhưng nhiều người Việt chỉ tiêu thụ khoảng 50-60% mức khuyến nghị này. Thiếu rau xanh khiến cơ thể không có đủ chất chống oxy hóa để bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.
• Dùng thực phẩm có hóa chất độc hại: Một số thực phẩm ở Việt Nam vẫn còn tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, phẩm màu công nghiệp và chất bảo quản, làm tăng nguy cơ ung thư gan và dạ dày.

Ngoài ăn uống, thói quen sinh hoạt không lành mạnh như thức khuya, căng thẳng kéo dài và ít vận động cũng góp phần làm tăng tỷ lệ ung thư. Các nghiên cứu cho thấy thiếu ngủ làm suy giảm hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt.

Ô nhiễm môi trường và thực phẩm bẩn

Môi trường ô nhiễm là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến tỷ lệ ung thư ngày càng tăng ở Việt Nam.

• Ô nhiễm không khí: Hà Nội và TP.HCM thường xuyên có mức bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng an toàn do WHO khuyến nghị. Loại bụi này có thể đi sâu vào phổi, gây viêm nhiễm và là một trong những tác nhân gây ung thư phổi.
• Nước nhiễm độc tố: Một số khu vực tại Việt Nam có nguồn nước nhiễm arsenic (thạch tín) do ô nhiễm công nghiệp, làm tăng nguy cơ ung thư da và ung thư bàng quang.

Thuốc lá, rượu bia và các thói quen có hại

• Hút thuốc lá là nguyên nhân của 90% ca ung thư phổi. Việt Nam có tỷ lệ hút thuốc cao nhất Đông Nam Á, trong khi các nghiên cứu đã chứng minh rằng người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư phổi cao hơn 15-30 lần so với người không hút.
• Rượu bia gây ra ít nhất 7 loại ung thư, bao gồm ung thư gan, khoang miệng, thực quản và dạ dày. Theo thống kê, Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia tiêu thụ rượu bia nhiều nhất thế giới, khiến nguy cơ ung thư gan tăng cao.

Nhận thức về phòng bệnh và khám sức khỏe định kỳ còn thấp

Nhiều người Việt Nam vẫn có tâm lý ngại đi khám bệnh hoặc chỉ đi khám khi có triệu chứng nặng. Điều này khiến ung thư bị phát hiện ở giai đoạn muộn, làm giảm khả năng điều trị thành công.

Theo thống kê, có đến 70% bệnh nhân ung thư tại Việt Nam phát hiện bệnh khi đã ở giai đoạn muộn, trong khi nếu được phát hiện sớm, tỷ lệ sống sau 5 năm có thể tăng lên 70-90% tùy loại ung thư.

Ảnh hưởng của ung thư đối với xã hội và kinh tế

Ung thư không chỉ là một căn bệnh nguy hiểm với từng cá nhân, mà còn tạo ra gánh nặng lớn đối với gia đình, hệ thống y tế và nền kinh tế.

Chi phí điều trị ung thư rất cao

Ung thư là một trong những bệnh lý có chi phí điều trị đắt đỏ nhất.

• Chi phí điều trị ung thư trung bình tại Việt Nam dao động từ 200 triệu – 1 tỷ đồng/bệnh nhân, tùy vào giai đoạn bệnh và phương pháp điều trị.
• Bệnh nhân ung thư thường phải điều trị trong thời gian dài, khiến chi phí càng trở nên nặng nề.

Khoảng 70% bệnh nhân ung thư tại Việt Nam không có đủ tài chính để theo đuổi toàn bộ phác đồ điều trị.

Mất sức lao động, ảnh hưởng kinh tế gia đình

• Phần lớn bệnh nhân ung thư tại Việt Nam ở độ tuổi 40-60 tuổi, đây là nhóm lao động chính của xã hội.
• Khi mắc bệnh, họ mất khả năng lao động, gia đình mất đi nguồn thu nhập chính, tạo áp lực tài chính nặng nề.

Hệ thống y tế quá tải

• Số lượng bệnh nhân ung thư tăng nhanh khiến các bệnh viện chuyên khoa như Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM, Bệnh viện K Hà Nội luôn trong tình trạng quá tải.
• Nhiều bệnh nhân ở các tỉnh xa phải di chuyển hàng trăm km để điều trị, gây thêm khó khăn trong quá trình chữa bệnh.

Giải pháp giúp giảm tỷ lệ ung thư ở Việt Nam

Để giảm tỷ lệ ung thư, cần có sự phối hợp từ cá nhân, cộng đồng và hệ thống y tế.

Thay đổi lối sống để phòng tránh ung thư

• Ăn uống lành mạnh: Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt giúp giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng và ung thư vú.
• Tập thể dục thường xuyên: Người duy trì hoạt động thể chất 150 phút/tuần có nguy cơ ung thư thấp hơn 30% so với người ít vận động.
• Hạn chế rượu bia, thuốc lá: Đây là biện pháp quan trọng nhất để giảm nguy cơ ung thư phổi, gan và dạ dày.

Nâng cao nhận thức về tầm soát ung thư

• Phụ nữ trên 40 tuổi nên chụp nhũ ảnh mỗi năm để phát hiện ung thư vú sớm.
• Nam giới trên 50 tuổi nên xét nghiệm PSA để kiểm tra ung thư tuyến tiền liệt.

Cải thiện hệ thống điều trị ung thư

• Đầu tư trang thiết bị hiện đại để giảm tải cho các bệnh viện ung bướu.
• Hỗ trợ tài chính cho bệnh nhân ung thư thông qua bảo hiểm y tế và quỹ hỗ trợ bệnh nhân nghèo.

Kết luận

Tỷ lệ ung thư ở Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, trở thành một trong những vấn đề y tế cấp bách. Để giảm nguy cơ mắc bệnh, mỗi người cần chủ động duy trì lối sống lành mạnh, tránh xa các yếu tố nguy cơ và khám sức khỏe định kỳ.

Cùng với đó, việc nâng cao nhận thức cộng đồng và cải thiện hệ thống y tế sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và giảm tỷ lệ ung thư tại Việt Nam. Hãy bắt đầu bảo vệ sức khỏe của mình ngay từ hôm nay!