Nguyên nhân ung thư trực tràng: Những yếu tố nguy cơ và cách phòng tránh

Ung thư trực tràng là một trong những bệnh ung thư phổ biến trong hệ tiêu hóa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về các nguyên nhân ung thư trực tràng và cách phòng tránh bệnh hiệu quả. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện về những yếu tố nguy cơ dẫn đến căn bệnh này và những biện pháp bảo vệ sức khỏe.

Ung thư trực tràng là gì?

Ung thư trực tràng là một dạng ung thư tiêu hóa, xảy ra khi các tế bào bất thường trong niêm mạc trực tràng phát triển mất kiểm soát, hình thành khối u ác tính. Trực tràng là đoạn cuối của ruột già, có chức năng lưu trữ phân trước khi đào thải ra ngoài.

Bệnh thường khởi phát từ các polyp lành tính trong niêm mạc, nhưng theo thời gian, một số polyp có thể chuyển thành ung thư. Do tiến triển âm thầm, nhiều trường hợp chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, gây khó khăn cho điều trị.

Ung thư trực tràng phổ biến ở người trên 50 tuổi nhưng ngày càng gia tăng ở người trẻ do lối sống không lành mạnh. Nếu phát hiện sớm, bệnh có thể được kiểm soát tốt bằng phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị. Việc tầm soát định kỳ là cách hiệu quả để phòng ngừa và phát hiện bệnh sớm.

Nguyên nhân ung thư trực tràng và các yếu tố nguy cơ

Không có một nguyên nhân đơn lẻ nào gây ra ung thư trực tràng, mà bệnh xuất phát từ sự kết hợp của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm thói quen ăn uống, lối sống, yếu tố di truyền và bệnh lý đường ruột.

1. Chế độ ăn uống thiếu khoa học

Thói quen ăn uống hàng ngày ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe hệ tiêu hóa, trong đó có nguy cơ mắc ung thư trực tràng. Một số thực phẩm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh nếu tiêu thụ thường xuyên và không kiểm soát.

• Ăn quá nhiều thịt đỏ và thực phẩm chế biến sẵn: Thịt đỏ (bò, lợn, cừu) khi chế biến ở nhiệt độ cao có thể sinh ra các hợp chất gây ung thư như heterocyclic amines (HCAs) và polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs). Ngoài ra, các loại thực phẩm chế biến sẵn như xúc xích, thịt xông khói chứa nitrit và nitrat có thể chuyển hóa thành chất gây ung thư trong cơ thể.
  
• Chế độ ăn ít chất xơ: Chất xơ giúp kích thích nhu động ruột và đào thải các độc tố ra khỏi đường tiêu hóa. Khi ăn ít rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên cám, phân lưu lại trong ruột lâu hơn, tạo điều kiện cho các chất độc hại tiếp xúc với niêm mạc trực tràng và làm tăng nguy cơ ung thư.
  
• Ăn quá nhiều đồ chiên rán, thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ: Các loại thực phẩm này không chỉ gây béo phì mà còn tạo gánh nặng lên hệ tiêu hóa, làm tăng viêm nhiễm đường ruột – yếu tố có thể dẫn đến ung thư trực tràng.
  

2. Lối sống ít vận động

Hoạt động thể chất không chỉ giúp duy trì cân nặng ổn định mà còn hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn. Một lối sống ít vận động có thể làm chậm quá trình tiêu hóa, gây táo bón kéo dài và tạo điều kiện cho các chất độc hại trong ruột già tiếp xúc lâu với niêm mạc trực tràng, từ đó làm tăng nguy cơ ung thư.

• Ngồi lâu một chỗ: Những người làm công việc bàn giấy, lái xe đường dài hoặc ít di chuyển có nguy cơ mắc ung thư trực tràng cao hơn do nhu động ruột hoạt động kém.
  
• Thiếu vận động làm tăng nguy cơ béo phì: Béo phì là một yếu tố nguy cơ quan trọng của ung thư trực tràng, vì mỡ thừa có thể gây rối loạn hormone, làm tăng phản ứng viêm trong cơ thể và thúc đẩy sự phát triển của tế bào ung thư.
  

Việc duy trì thói quen tập thể dục thường xuyên, chẳng hạn như đi bộ, đạp xe hoặc bơi lội ít nhất 30 phút mỗi ngày, có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

3. Yếu tố di truyền và tiền sử gia đình

Không phải tất cả các trường hợp ung thư trực tràng đều liên quan đến di truyền, nhưng nếu trong gia đình có người mắc bệnh này, nguy cơ mắc ung thư của bạn có thể cao hơn.

• Hội chứng Lynch (HNPCC – ung thư đại trực tràng di truyền không polyp): Đây là một rối loạn di truyền làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng, cũng như một số loại ung thư khác như ung thư nội mạc tử cung và dạ dày.
  
• Bệnh đa polyp tuyến gia đình (FAP): Đây là tình trạng hiếm gặp, trong đó hàng trăm đến hàng nghìn polyp xuất hiện trong đại tràng và trực tràng từ khi còn trẻ, làm tăng nguy cơ ung thư nếu không được điều trị sớm.
  
• Có người thân mắc ung thư trực tràng: Nếu cha mẹ, anh chị em hoặc con cái mắc bệnh, nguy cơ của bạn có thể tăng gấp 2–3 lần so với người không có tiền sử gia đình.
  

Nếu thuộc nhóm nguy cơ cao, bạn nên thực hiện tầm soát ung thư định kỳ sớm hơn so với độ tuổi khuyến nghị.

4. Các bệnh lý về đường ruột

Những người mắc các bệnh lý viêm ruột mãn tính có nguy cơ phát triển ung thư trực tràng cao hơn do niêm mạc ruột bị tổn thương kéo dài, làm tăng nguy cơ đột biến tế bào.

• Viêm loét đại tràng: Bệnh gây viêm nhiễm kéo dài ở niêm mạc ruột già và trực tràng, làm tăng nguy cơ hình thành tế bào ung thư.
  
• Bệnh Crohn: Tình trạng viêm mãn tính ảnh hưởng đến bất kỳ phần nào của đường tiêu hóa, trong đó trực tràng là một vị trí dễ bị tác động.
  

Nếu mắc các bệnh này, việc kiểm soát viêm nhiễm và theo dõi sức khỏe định kỳ có thể giúp giảm nguy cơ ung thư.

5. Hút thuốc lá và uống rượu bia

Thuốc lá và rượu bia đều là những yếu tố nguy cơ hàng đầu làm tăng tỷ lệ mắc ung thư, bao gồm ung thư trực tràng.

• Hút thuốc lá: Trong thuốc lá có chứa hàng nghìn hóa chất độc hại, nhiều chất trong đó có thể gây đột biến gen và dẫn đến ung thư. Người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư trực tràng cao hơn 30–40% so với người không hút.
  
• Uống rượu bia quá mức: Rượu được chuyển hóa thành acetaldehyde – một chất gây ung thư – trong cơ thể. Tiêu thụ nhiều rượu bia cũng làm tổn thương niêm mạc ruột, tạo điều kiện cho sự phát triển của tế bào ung thư.
  

Cai thuốc lá và hạn chế rượu bia là những cách quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc ung thư trực tràng và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác.

6. Ảnh hưởng của tuổi tác và nội tiết tố

Tuổi tác là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến nguy cơ mắc ung thư trực tràng. Bên cạnh đó, sự thay đổi hormone cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ ở một số nhóm đối tượng.

• Tuổi tác: Hầu hết các trường hợp ung thư trực tràng được chẩn đoán ở những người trên 50 tuổi. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, bệnh đang có xu hướng gia tăng ở người trẻ tuổi do lối sống không lành mạnh.
  
• Nội tiết tố và nguy cơ mắc bệnh ở phụ nữ: Một số nghiên cứu cho thấy estrogen có thể đóng vai trò bảo vệ chống lại ung thư trực tràng. Phụ nữ sau mãn kinh, khi nồng độ estrogen giảm mạnh, có thể có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
  

Mặc dù không thể thay đổi yếu tố tuổi tác, nhưng duy trì lối sống lành mạnh và tầm soát định kỳ có thể giúp phát hiện bệnh sớm và điều trị hiệu quả hơn.

Đọc thêm:

Những dấu hiệu của ung thư trực tràng và cách nhận biết sớm

Các triệu chứng ung thư đại tràng không thể bỏ qua

Làm thế nào để giảm nguy cơ ung thư trực tràng?

Ung thư trực tràng chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố, bao gồm lối sống, chế độ ăn uống và yếu tố di truyền. Mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ mắc bệnh, nhưng việc thay đổi thói quen sống lành mạnh có thể giúp giảm đáng kể khả năng phát triển ung thư. 

• Duy trì chế độ ăn uống cân bằng: Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, thịt đỏ, đồ nướng cháy khét và thay vào đó là thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên cám để giúp ruột hoạt động khỏe mạnh.
  
• Tăng cường vận động: Lối sống ít vận động có liên quan đến nhiều bệnh lý nguy hiểm, trong đó có ung thư trực tràng. Hoạt động thể chất thường xuyên giúp cải thiện chức năng tiêu hóa và kiểm soát cân nặng – một yếu tố quan trọng để ngăn ngừa bệnh.
  
• Hạn chế rượu bia và bỏ thuốc lá: Cả rượu và thuốc lá đều chứa nhiều chất gây ung thư. Nếu bạn đang có thói quen này, hãy cân nhắc giảm dần hoặc loại bỏ hoàn toàn để bảo vệ sức khỏe lâu dài.
  
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Với những người có yếu tố nguy cơ cao như tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng hoặc có polyp đại tràng, việc tầm soát thường xuyên giúp phát hiện sớm những bất thường trước khi tiến triển thành ung thư.
  

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường của cơ thể là điều quan trọng giúp phát hiện ung thư trực tràng ở giai đoạn sớm, từ đó nâng cao khả năng điều trị thành công. Bạn nên đến gặp bác sĩ nếu có những dấu hiệu sau:

• Thay đổi thói quen đi đại tiện kéo dài: Táo bón hoặc tiêu chảy thường xuyên, phân nhỏ hơn bình thường, hoặc cảm giác đi ngoài không hết phân có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý đường ruột nghiêm trọng.
  
• Chảy máu trực tràng hoặc máu trong phân: Máu có thể xuất hiện dưới dạng vệt đỏ tươi hoặc lẫn vào phân có màu sẫm, đây là triệu chứng cần được kiểm tra ngay lập tức.
  
• Đau bụng kéo dài không rõ nguyên nhân: Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, kèm theo đầy hơi, khó tiêu, hoặc cảm giác khó chịu liên tục ở vùng bụng dưới.
  
• Sụt cân không rõ lý do: Nếu bạn giảm cân nhanh chóng mà không thay đổi chế độ ăn uống hoặc tập luyện, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo ung thư hoặc các bệnh lý khác cần được thăm khám sớm.
  
• Cơ thể mệt mỏi, thiếu máu: Ung thư trực tràng có thể gây mất máu kéo dài, dẫn đến thiếu máu, khiến bạn thường xuyên mệt mỏi, chóng mặt, xanh xao.
  

Ngay cả khi chưa có triệu chứng rõ ràng, nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao như có tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng hoặc từng bị viêm loét đại tràng, polyp đại tràng, hãy chủ động khám định kỳ để phát hiện sớm các bất thường. Điều trị ung thư trực tràng sẽ hiệu quả hơn rất nhiều nếu được phát hiện ở giai đoạn đầu.

Kết luận

Ung thư trực tràng là căn bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu chúng ta chủ động thay đổi lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ. Hiểu rõ nguyên nhân ung thư trực tràng sẽ giúp bạn đưa ra những lựa chọn tốt hơn cho sức khỏe bản thân và gia đình. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy đi khám ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.