Nguyên nhân gây ung thư: Yếu tố di truyền và môi trường ảnh hưởng thế nào?

Ung thư là một trong những bệnh lý nguy hiểm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Bệnh này hình thành do sự phát triển bất thường, không kiểm soát của tế bào trong cơ thể. Có nhiều nguyên nhân gây ung thư, trong đó yếu tố di truyền và môi trường được coi là hai tác nhân chính cần được quan tâm. Vậy, hai yếu tố này ảnh hưởng như thế nào đến nguy cơ mắc ung thư? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sự tác động của di truyền và môi trường đến căn bệnh nguy hiểm này.

Ảnh hưởng của yếu tố di truyền đến khả năng mắc ung thư

Di truyền có thể đóng vai trò quan trọng trong nguy cơ mắc ung thư, nhưng không phải ai có yếu tố di truyền cũng chắc chắn mắc bệnh. Nguy cơ này phụ thuộc vào sự kết hợp giữa các đột biến gen và các yếu tố môi trường.

• Di truyền và đột biến gen: Một số người khi sinh ra đã mang sẵn các đột biến gen có nguy cơ cao gây ung thư. Các đột biến này làm thay đổi cách thức hoạt động của tế bào, khiến chúng dễ dàng phát triển thành ung thư hơn. Ví dụ, ung thư vú và ung thư buồng trứng có liên quan chặt chẽ đến các đột biến trên gen BRCA1 và BRCA2.
• Những loại ung thư có tính di truyền: Một số loại ung thư có thể di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong gia đình, chẳng hạn như ung thư đại trực tràng, ung thư dạ dày và ung thư vú.
• Tỷ lệ ung thư do di truyền: Theo thống kê, chỉ khoảng 5-10% các trường hợp ung thư có liên quan đến yếu tố di truyền. Điều này có nghĩa là phần lớn các ca ung thư không phải do gen mà là do các yếu tố khác như môi trường và lối sống.

Yếu tố môi trường làm gia tăng nguy cơ ung thư

Bên cạnh di truyền, các yếu tố từ môi trường và thói quen sinh hoạt cũng góp phần lớn vào nguy cơ mắc ung thư. Tiếp xúc với các tác nhân gây hại trong thời gian dài có thể làm tổn thương DNA và dẫn đến sự phát triển bất thường của tế bào.

• Ô nhiễm không khí và nước: Sự gia tăng ô nhiễm môi trường, bao gồm khói bụi, khí thải công nghiệp và hóa chất độc hại như benzen, amiang, có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi và ung thư bàng quang.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, dầu mỡ, đường tinh luyện và thực phẩm chứa chất bảo quản có thể làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày, ung thư đại tràng.
• Tiếp xúc với bức xạ và tia cực tím: Việc tiếp xúc thường xuyên với tia UV từ ánh nắng mặt trời mà không có biện pháp bảo vệ thích hợp có thể làm tăng nguy cơ ung thư da.
• Thói quen sinh hoạt không lành mạnh: Hút thuốc lá, uống rượu bia quá mức, lười vận động và căng thẳng kéo dài đều là những yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, gan và dạ dày.

Sự tương tác giữa yếu tố di truyền và môi trường là nguyên nhân gây ung thư

Không chỉ ảnh hưởng riêng lẻ, yếu tố di truyền và môi trường có thể tương tác với nhau, làm gia tăng nguy cơ mắc ung thư. 

Yếu tố di truyền chịu ảnh hưởng bởi môi trường

Một người có yếu tố di truyền nhưng có lối sống lành mạnh có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh, trong khi một người không có yếu tố di truyền nhưng tiếp xúc với các tác nhân gây hại vẫn có thể bị ung thư.

– Nếu một người có đột biến gen BRCA1 nhưng duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn và kiểm tra sức khỏe định kỳ, họ có thể giảm đáng kể nguy cơ ung thư vú.

– Một người không có tiền sử gia đình mắc ung thư nhưng thường xuyên hút thuốc, tiếp xúc với hóa chất độc hại và làm việc trong môi trường ô nhiễm vẫn có nguy cơ cao mắc bệnh.

Điều này cho thấy, dù yếu tố di truyền có ảnh hưởng nhất định, nhưng môi trường và lối sống mới là những yếu tố quyết định phần lớn nguy cơ mắc ung thư.

Yếu tố môi trường tác động đến yếu tố di truyền

Ngoài ra, một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các yếu tố môi trường có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm những đột biến gen có sẵn trong cơ thể. Ví dụ, tiếp xúc kéo dài với tia UV có thể làm tổn thương DNA, thúc đẩy sự phát triển của các tế bào ung thư da, đặc biệt ở những người đã có nền tảng di truyền dễ mắc bệnh. 

Tương tự, những người có di truyền dễ mắc ung thư phổi nếu tiếp xúc với khói thuốc lá trong thời gian dài sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nhiều lần so với những người không hút thuốc hoặc không có nền tảng di truyền này. Điều này chứng tỏ rằng chính sự kết hợp giữa gen và môi trường mới là yếu tố quyết định chủ yếu trong quá trình hình thành bệnh ung thư.

Nhìn chung, hiểu rõ sự tương tác giữa yếu tố di truyền và môi trường giúp chúng ta có những biện pháp chủ động để bảo vệ sức khỏe, giảm thiểu nguy cơ mắc ung thư thông qua việc duy trì một lối sống khoa học và hạn chế tối đa tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh từ môi trường.

Đọc thêm

Dấu hiệu ung thư: 10 triệu chứng cảnh báo bạn không nên bỏ qua

Biện pháp phòng ngừa ung thư

Dù không thể thay đổi yếu tố di truyền, chúng ta hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa ung thư bằng cách điều chỉnh thói quen sinh hoạt và bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân nguy hiểm.

• Xét nghiệm di truyền: Nếu gia đình có tiền sử mắc ung thư, bạn nên thực hiện xét nghiệm di truyền để xác định nguy cơ sớm và có hướng phòng ngừa kịp thời.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, tránh xa thuốc lá và rượu bia để bảo vệ sức khỏe.
• Tập thể dục thường xuyên: Vận động mỗi ngày giúp cải thiện hệ miễn dịch, kiểm soát cân nặng và giảm nguy cơ mắc ung thư.
• Bảo vệ bản thân khỏi tác nhân môi trường: Tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại, sử dụng kem chống nắng và đeo khẩu trang khi ra ngoài để giảm thiểu tác động của ô nhiễm.
• Tầm soát ung thư định kỳ: Kiểm tra sức khỏe thường xuyên giúp phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường và tăng cơ hội điều trị thành công.

Kết luận

Ung thư là một căn bệnh phức tạp với nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó yếu tố di truyền và môi trường đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên, thông qua việc điều chỉnh lối sống và thực hiện các biện pháp phòng ngừa thích hợp, chúng ta có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình bằng cách áp dụng những thói quen sống lành mạnh ngay từ hôm nay.