Nguyên nhân ung thư đại tràng: 7 yếu tố nguy cơ cần lưu ý

Ung thư đại tràng là một trong những loại ung thư tiêu hóa phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới mỗi năm. Bệnh có thể phát triển âm thầm trong thời gian dài trước khi xuất hiện các triệu chứng rõ ràng, khiến việc phát hiện sớm gặp nhiều khó khăn. Hiểu rõ các nguyên nhân ung thư đại tràng là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe của chính bạn và người thân.

Có nhiều yếu tố góp phần vào sự hình thành ung thư đại tràng, bao gồm lối sống, chế độ ăn uống, tiền sử bệnh lý và yếu tố di truyền. Bằng cách nhận diện những nguy cơ này, bạn có thể thực hiện các biện pháp phòng ngừa để giảm thiểu rủi ro mắc bệnh.

Các yếu tố chính là nguyên nhân ung thư đại tràng

1. Yếu tố di truyền và tiền sử gia đình

Di truyền đóng vai trò quan trọng trong nguy cơ mắc ung thư đại tràng. Nếu trong gia đình có người thân từng mắc bệnh, nguy cơ của bạn sẽ cao hơn so với người không có tiền sử này.

Một số hội chứng di truyền làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng bao gồm:

• Hội chứng Lynch (ung thư đại tràng không polyp di truyền – HNPCC): Chiếm khoảng 3-5% số ca ung thư đại tràng, hội chứng này làm tăng nguy cơ mắc bệnh ngay từ độ tuổi 40.
• Bệnh đa polyp tuyến gia đình (FAP – Familial Adenomatous Polyposis): Đây là một rối loạn di truyền hiếm gặp, gây ra sự hình thành hàng trăm đến hàng nghìn polyp trong đại tràng, có nguy cơ cao tiến triển thành ung thư nếu không được điều trị.
  

Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh nên thực hiện tầm soát định kỳ sớm hơn so với độ tuổi khuyến nghị thông thường (từ 40 thay vì 50 tuổi).

2. Chế độ ăn uống không lành mạnh

Thói quen ăn uống ảnh hưởng trực tiếp đến nguy cơ phát triển ung thư đại tràng. Một chế độ ăn chứa nhiều thịt đỏ, thịt chế biến sẵn và ít chất xơ có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

• Thịt đỏ và thịt chế biến sẵn: Các loại thịt như bò, lợn, cừu nếu tiêu thụ thường xuyên có thể làm tăng nguy cơ ung thư do quá trình chế biến sinh ra các hợp chất gây hại như amin dị vòng và nitrosamine.
• Thiếu chất xơ: Chất xơ có tác dụng bảo vệ niêm mạc ruột, thúc đẩy nhu động ruột, giảm thời gian chất thải lưu lại trong đại tràng. Những người có chế độ ăn ít rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt dễ có nguy cơ mắc ung thư hơn.
• Đồ ăn nhiều dầu mỡ, chế biến sẵn: Các thực phẩm chiên rán, thức ăn nhanh chứa nhiều chất béo bão hòa và phụ gia thực phẩm có thể gây viêm nhiễm niêm mạc đại tràng, làm tăng nguy cơ ung thư theo thời gian.
  

Đọc thêm: Thực phẩm tốt cho bệnh nhân ung thư: Chế độ dinh dưỡng và một số lưu ý

3. Béo phì và lối sống ít vận động

Béo phì không chỉ làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh lý mạn tính mà còn liên quan trực tiếp đến ung thư đại tràng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người thừa cân có nguy cơ mắc bệnh cao hơn 30-40% so với người có cân nặng bình thường.

Lý do là vì béo phì có thể gây ra tình trạng viêm mạn tính, làm thay đổi nồng độ insulin và hormone trong cơ thể, ảnh hưởng đến sự phát triển bất thường của tế bào đại tràng. Đồng thời, việc ít vận động cũng làm chậm nhu động ruột, tăng thời gian tiếp xúc của niêm mạc ruột với các chất độc hại từ thực phẩm.

Lời khuyên: Duy trì thói quen vận động ít nhất 30 phút/ngày và duy trì cân nặng hợp lý giúp giảm đáng kể nguy cơ ung thư đại tràng.

4. Hút thuốc lá và uống rượu bia

Hút thuốc lá và uống rượu bia là hai yếu tố nguy cơ hàng đầu của nhiều loại ung thư, trong đó có ung thư đại tràng.

• Hút thuốc lá: Khói thuốc chứa hơn 7.000 hóa chất độc hại, trong đó có nhiều chất gây đột biến gen và kích thích sự hình thành tế bào ung thư trong đại tràng.
• Uống rượu bia: Rượu khi chuyển hóa trong cơ thể tạo ra acetaldehyde – một chất có thể gây tổn thương DNA của tế bào đại tràng, làm tăng nguy cơ phát triển ung thư.

Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS), những người tiêu thụ hơn 2 ly rượu mỗi ngày có nguy cơ mắc ung thư đại tràng cao hơn khoảng 20% so với người không uống rượu hoặc uống ít.

Đọc thêm: Nguyên nhân ung thư trực tràng: Những yếu tố nguy cơ và cách phòng tránh

5. Viêm đại tràng mạn tính và bệnh đường ruột

Những người mắc các bệnh lý viêm mạn tính ở đại tràng, đặc biệt là viêm loét đại tràng, polyp đại tràng,  bệnh Crohn, có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển ung thư.

• Viêm loét đại tràng gây tổn thương dai dẳng ở niêm mạc đại tràng, dẫn đến đột biến gen và sự hình thành polyp có khả năng tiến triển thành ung thư.
• Bệnh Crohn làm tăng nguy cơ ung thư ở những vùng ruột bị tổn thương kéo dài.
• Polyp đại tràng là những khối mô nhỏ phát triển trên niêm mạc ruột già. Hầu hết các polyp đều lành tính, nhưng một số loại polyp tuyến có thể tiến triển thành ung thư nếu không được phát hiện và loại bỏ kịp thời. Quá trình chuyển đổi này thường diễn ra trong nhiều năm, nhưng nguy cơ sẽ tăng cao ở những người có tiền sử polyp hoặc hội chứng đa polyp di truyền.

Nếu bạn mắc các bệnh này, bác sĩ có thể khuyến nghị thực hiện nội soi đại tràng định kỳ để theo dõi và phát hiện sớm nguy cơ ung thư.

6. Ảnh hưởng từ môi trường sống và hóa chất độc hại

Tiếp xúc thường xuyên với các hóa chất độc hại cũng có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng. Một số yếu tố môi trường liên quan đến bệnh này gồm:

• Hóa chất công nghiệp: Những người làm việc trong môi trường hóa chất, như nhà máy sản xuất nhựa, thuốc nhuộm hoặc thuốc trừ sâu, có nguy cơ tiếp xúc với các chất gây ung thư như benzene và acrylamide.
• Chất ô nhiễm trong thực phẩm: Các chất bảo quản thực phẩm không an toàn, dư lượng thuốc trừ sâu trong rau quả, hay các chất tạo màu nhân tạo có thể làm tăng nguy cơ ung thư khi tiêu thụ lâu dài.
• Ô nhiễm không khí: Một số nghiên cứu cho thấy, tiếp xúc với không khí ô nhiễm trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư đại tràng do cơ chế viêm mạn tính.

7. Tuổi tác và thay đổi sinh học theo thời gian

Ung thư đại tràng có xu hướng gia tăng theo tuổi tác, đặc biệt ở người trên 50 tuổi. Khi già đi, các tế bào trong cơ thể có nguy cơ bị đột biến cao hơn do tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ trong thời gian dài.

Ngoài ra, quá trình lão hóa cũng làm suy giảm chức năng miễn dịch, khiến cơ thể kém hiệu quả hơn trong việc sửa chữa DNA bị hư hại và tiêu diệt các tế bào bất thường. Do đó, việc tầm soát định kỳ từ 50 tuổi trở lên là điều vô cùng quan trọng để phát hiện sớm ung thư đại tràng.

Làm thế nào để giảm nguy cơ ung thư đại tràng?

Ung thư đại tràng có thể phòng ngừa bằng cách thay đổi lối sống và kiểm tra sức khỏe định kỳ. Dưới đây là những biện pháp quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh:

• Tăng cường chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn, bổ sung nhiều rau xanh, trái cây và thực phẩm giàu chất xơ.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm cân nếu đang thừa cân, duy trì BMI trong ngưỡng khỏe mạnh để giảm viêm nhiễm và nguy cơ ung thư.
• Tập thể dục thường xuyên: Ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn, giảm tích tụ mỡ thừa và tăng cường sức đề kháng.
• Hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá: Ngừng hút thuốc và kiểm soát lượng rượu tiêu thụ sẽ giúp giảm nguy cơ mắc ung thư đáng kể.
• Khám sức khỏe định kỳ và tầm soát ung thư: Nếu bạn trên 50 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh, nên thực hiện nội soi đại tràng định kỳ để phát hiện polyp hoặc tổn thương sớm.
  

Đọc thêm: Xét nghiệm ung thư: Những điều cần biết để phát hiện sớm bệnh

Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Nhiều người chủ quan với những triệu chứng ban đầu của ung thư đại tràng, dẫn đến việc chẩn đoán muộn và điều trị khó khăn hơn. Bạn nên đi khám ngay khi gặp các dấu hiệu sau:

• Rối loạn tiêu hóa kéo dài, thay đổi thói quen đi đại tiện không rõ nguyên nhân.
• Có máu trong phân hoặc xuất hiện phân đen.
• Đau bụng âm ỉ hoặc đau quặn từng cơn không rõ lý do.
• Cảm giác đầy bụng, chướng bụng kéo dài ngay cả khi ăn ít.
• Sụt cân nhanh chóng mà không rõ nguyên nhân.

Việc phát hiện và điều trị sớm sẽ giúp tăng khả năng chữa khỏi bệnh và kéo dài tuổi thọ. Nếu bạn có nguy cơ cao hoặc đang gặp bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, hãy chủ động thăm khám bác sĩ để được tư vấn và kiểm tra kịp thời.

Kết luận

Ung thư đại tràng là căn bệnh nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa được nếu kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ. Việc duy trì lối sống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe. Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ để được tư vấn và theo dõi sức khỏe một cách tốt nhất.