Trong quá trình điều trị ung thư, dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sức khỏe, tăng cường thể lực và cải thiện chất lượng cuộc sống. Một chế độ ăn uống hợp lý không chỉ giúp bệnh nhân chống lại tác dụng phụ của các liệu trình điều trị như hóa trị, xạ trị mà còn góp phần làm chậm tiến triển của bệnh, tạo điều kiện cho quá trình hồi phục diễn ra thuận lợi hơn.

1. Vai trò của dinh dưỡng đối với bệnh nhân ung thư

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ngay cả khi chỉ giảm 5% cân nặng, thời gian sống của bệnh nhân ung thư có thể bị rút ngắn đến 1/3. Điều này cho thấy rằng việc duy trì cân nặng và cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng là cực kỳ quan trọng. Một chế độ dinh dưỡng đầy đủ và cân đối giúp:

• Bồi bổ cơ thể: Cung cấp năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho các hoạt động sinh học, hỗ trợ quá trình phục hồi sau phẫu thuật và giảm thiểu tác dụng phụ của hóa trị, xạ trị.
• Tăng cường sức đề kháng: Hỗ trợ hệ miễn dịch, giảm nguy cơ nhiễm trùng và các biến chứng trong quá trình điều trị.
• Cải thiện chất lượng sống: Giúp bệnh nhân duy trì thể lực, cải thiện tâm trạng và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình điều trị lâu dài.

2. Nguyên nhân gây thiếu hụt dinh dưỡng ở bệnh nhân ung thư

Bệnh nhân ung thư thường gặp phải nhiều vấn đề dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng, bao gồm:

• Tác dụng phụ của điều trị: Các liệu trình như hóa trị và xạ trị có thể gây ra mệt mỏi, buồn nôn, nôn mửa, rối loạn tiêu hóa, viêm loét miệng và thay đổi khẩu vị, làm giảm khả năng ăn uống.
• Căng thẳng tâm lý: Nỗi lo sợ về bệnh tật và quá trình điều trị kéo dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cảm giác thèm ăn.
• Chuyển hóa bất thường: Khối u ung thư có thể làm thay đổi quá trình chuyển hóa của cơ thể, gây ra tình trạng mất cân bằng dinh dưỡng và sụt cân nghiêm trọng.

Những nguyên nhân này đòi hỏi bệnh nhân và đội ngũ chăm sóc sức khỏe cần phải đặc biệt chú ý đến việc xây dựng một chế độ ăn uống phù hợp để đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và dưỡng chất.

3. Nguyên tắc xây dựng chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư

Để tối ưu hóa sức khỏe cho bệnh nhân ung thư, chế độ dinh dưỡng cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản:

3.1. Ăn uống đa dạng và cân đối

• Đa dạng thực phẩm: Bữa ăn cần kết hợp đầy đủ các nhóm chất: đạm, tinh bột, chất béo, vitamin và khoáng chất. Nên thay đổi món ăn hàng ngày để tránh nhàm chán và đảm bảo cơ thể nhận được tất cả các dưỡng chất cần thiết.
• Cân đối khẩu phần: Lượng dinh dưỡng phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, giới tính, cân nặng, chiều cao và tình trạng bệnh lý. Ví dụ, nhu cầu năng lượng tối thiểu của bệnh nhân ung thư có thể đạt từ 25-30 kcal/kg/ngày.

3.2. Chia nhỏ các bữa ăn

• Nhiều bữa nhỏ: Do bệnh nhân thường gặp cảm giác chán ăn hoặc không thể ăn đủ ba bữa chính, việc chia nhỏ khẩu phần thành 5-6 bữa ăn trong ngày sẽ giúp cung cấp năng lượng liên tục và giảm gánh nặng cho hệ tiêu hóa.
• Bữa phụ bổ sung: Những bữa ăn nhẹ giữa các bữa chính cũng giúp duy trì lượng dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể.

3.3. Không áp dụng chế độ ăn kiêng cầu kỳ

• Loại bỏ định kiến: Hiện chưa có bằng chứng khoa học cho thấy việc kiêng khem một số loại thực phẩm cụ thể có thể chữa khỏi ung thư hay làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn. Điều quan trọng là duy trì sự đa dạng và cân bằng trong chế độ ăn.

3.4. Bổ sung dinh dưỡng theo nhu cầu

• Hỗ trợ qua các phương thức khác: Đối với những bệnh nhân gặp khó khăn trong việc ăn uống qua đường miệng, có thể cần bổ sung dinh dưỡng qua ống thông mũi-dạ dày, dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch hay các phương pháp hỗ trợ khác theo chỉ định của bác sĩ.

4. Các dưỡng chất cần thiết trong chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư

Để xây dựng một khẩu phần ăn đầy đủ dưỡng chất, cần chú trọng đến các nhóm dinh dưỡng sau:

4.1. Protein

• Vai trò: Cung cấp các axit amin thiết yếu cho sự phục hồi và tái tạo mô.
• Nguồn cung cấp: Nên ưu tiên các nguồn protein từ thịt trắng như gia cầm, kết hợp với protein từ nguồn thực vật (đậu, hạt, đậu phụ). Một khẩu phần hợp lý có thể khoảng 70g protein mỗi ngày, tránh ăn quá nhiều thịt đỏ cùng lúc để hạn chế tích tụ chất béo chuyển hóa.

4.2. Tinh bột

• Vai trò: Cung cấp năng lượng cho cơ thể.
• Nguồn cung cấp: Ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt như gạo, lúa mì, ngô, cùng với các loại củ như khoai tây, khoai lang. Nên tránh các thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều đường đơn và chất bảo quản.

4.3. Chất béo

• Vai trò: Cung cấp năng lượng dồi dào và hỗ trợ hình thành cấu trúc tế bào.
• Nguồn cung cấp: Ưu tiên chất béo từ dầu thực vật, mỡ cá. Lưu ý rằng hàm lượng acid béo chưa no không nên vượt quá 50% tổng năng lượng trong khẩu phần ăn.

4.4. Rau quả và Chất xơ

• Vai trò: Cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ giúp cải thiện chức năng tiêu hóa.
• Nguồn cung cấp: Sử dụng rau củ quả tươi sạch, bảo quản đúng cách để giữ nguyên hàm lượng vitamin và khoáng chất. Hạn chế việc chế biến quá nhiều để tránh mất đi các dưỡng chất quý giá.

5. Lưu ý khi lựa chọn thực phẩm và phương pháp chế biến

Ngoài việc xây dựng một chế độ ăn đa dạng và cân đối, bệnh nhân ung thư cần lưu ý một số điểm sau để tối ưu hóa hiệu quả dinh dưỡng:

• Hạn chế thực phẩm chiên rán: Thực phẩm chiên rán chứa nhiều chất béo chuyển hóa và có thể tạo ra các hợp chất gây hại cho sức khỏe.
• Tránh thực phẩm nấm mốc: Nấm mốc có thể chứa aflatoxin và nitrosamine – các chất có tác dụng kích thích ung thư.
• Kiêng các thực phẩm tái, sống và thức ăn quá cay nóng: Những loại thực phẩm này dễ chứa vi khuẩn và virus, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và gây khó khăn cho hệ tiêu hóa, đặc biệt đối với bệnh nhân ung thư dạ dày, thực quản.
• Hạn chế đồ uống có cồn, thực phẩm chứa nhiều đường và muối: Những yếu tố này có thể gây mất nước, làm tăng tác dụng phụ của các liệu trình điều trị và ảnh hưởng tiêu cực đến cân bằng nội tiết của cơ thể.
• Uống đủ nước: Việc duy trì lượng nước cần thiết (trên 2 lít/ngày) rất quan trọng để hỗ trợ các chức năng cơ bản của cơ thể và giảm thiểu tác dụng phụ của quá trình điều trị.

6. Vai trò của tư vấn dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe

Mỗi bệnh nhân ung thư có tình trạng cơ thể và nhu cầu dinh dưỡng khác nhau, do đó việc trao đổi và tư vấn với bác sĩ chuyên khoa cũng như chuyên gia dinh dưỡng là hết sức cần thiết. Qua đó, bệnh nhân sẽ được:

• Xác định nhu cầu dinh dưỡng cụ thể: Dựa trên tình trạng sức khỏe, cân nặng và quá trình điều trị, bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng sẽ cùng bệnh nhân xây dựng một kế hoạch ăn uống phù hợp.
• Theo dõi và điều chỉnh chế độ ăn: Đánh giá định kỳ về cân nặng và các chỉ số dinh dưỡng giúp điều chỉnh khẩu phần ăn kịp thời, đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết cho quá trình hồi phục.
• Hỗ trợ về tinh thần: Một chế độ dinh dưỡng hợp lý không chỉ bồi bổ cơ thể mà còn tạo động lực tinh thần cho bệnh nhân, giúp họ có thêm nghị lực chiến đấu với bệnh tật.

7. Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư sau khi điều trị

Sau khi hoàn thành quá trình điều trị, việc duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh vẫn rất cần thiết để giảm nguy cơ tái phát và phòng ngừa các bệnh lý khác như tim mạch, tiểu đường hay loãng xương. Một số khuyến nghị sau điều trị bao gồm:

• Tăng cường thực phẩm từ thực vật: Ưu tiên trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu.
• Duy trì hoạt động thể chất: Vận động nhẹ nhàng như đi bộ hàng ngày giúp cải thiện tuần hoàn máu và tăng cường sức khỏe.
• Theo dõi cân nặng: Chú ý đến những thay đổi về cân nặng để kịp thời điều chỉnh chế độ ăn uống.
• Tư vấn định kỳ: Hợp tác với các chuyên gia dinh dưỡng để cập nhật và điều chỉnh kế hoạch dinh dưỡng phù hợp với tình trạng sức khỏe hiện tại.

Kết Luận

Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư không chỉ đơn thuần là việc ăn uống để no đầy, mà còn là yếu tố quyết định trong quá trình điều trị và hồi phục. Một chế độ ăn đa dạng, cân đối, giàu dưỡng chất và được cá nhân hóa theo nhu cầu cụ thể của từng bệnh nhân sẽ giúp:

• Bổ sung năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho cơ thể.
• Hỗ trợ hệ miễn dịch và giảm thiểu tác dụng phụ của các liệu pháp điều trị.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo nền tảng vững chắc cho quá trình phục hồi.

Việc tuân thủ các nguyên tắc dinh dưỡng hợp lý cùng với sự theo dõi và tư vấn chuyên sâu từ các bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng sẽ góp phần tối ưu hóa hiệu quả điều trị ung thư, giúp bệnh nhân có thêm nghị lực và sức khỏe để vượt qua khó khăn.

Hãy luôn nhớ rằng, mỗi bước thay đổi nhỏ trong chế độ dinh dưỡng đều có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong hành trình chiến đấu với căn bệnh ung thư. Nếu bạn hoặc người thân đang đối mặt với bệnh tật, hãy trao đổi ngay với đội ngũ chăm sóc sức khỏe để có được lời khuyên và kế hoạch dinh dưỡng phù hợp nhất.

Đọc thêm: 

Thực phẩm tốt cho bệnh nhân ung thư: Chế độ dinh dưỡng và một số lưu ý